20 Eyl Fonolojik Farkındalık nedir ve neden önemlidir?

Fonolojik farkındalık öğrendiğimiz dil sisteminin (Türkçe) seslerini sürekli analiz eden ve değiştiren becerimizdir. Bu becerinin yetersiz olması okuma ve yazma güçlüğü yaratır (Cardoso-Martins ve Frith, 2001; Roch ve Jarrold, 2012). Dahası, fonolojik kodların (Alfabenin sesleri) algılanması, hafızada tutulması, hatırlanması, konuşmayı anlama ve ifade etmede çok önemlidir. Bu alandaki güçlükler konuşma ve dil gelişimi ile ilgilidir. Okul öncesi çocuklarda sıkça rastlanılan telaffuz kusurları, bu sesbilgisel gelişimin tamamlanma sürecinin bir sonucudur. Bu süreç en son Türkçedeki /r/ sesinin de tamamlanması ile yedi buçuk, sekiz yaşına kadar uzayabilir. Çocuklar okula başlamadan bu söyleyiş kusurlarının düzeltilmesi uygundur. Çünkü okula devam eden çocuk okumayı öğrendiğinde, söylediği gibi yazmaya başlayacak ve ortaya düzeltilmesi daha zorlaşan yazım kusurları çıkacaktır. En erken edinilen sesler, sesli harflerin sesleri a, e, i, ı, o, ö, u, ü dir. Bunları m, b, v, d, n , ve t gibi sessiz harflerin sesleri izler. Bir çocuğun bir sesi tamamen kazandığına karar verebilmek için, söz konusu sesi, kelime içerisinde başta-ortada-sonda pozisyonlarında kullanmaya başlaması gerekmektedir. Örneğin söz konusu ses /t/ ise, çocuk bunu tabak, yatak, saat sözcükleri içerisinde söyleyebilmelidir.

Okumanın temeli fonolojik (ses bilgisel) farkındalıktır. Fonolojik farkındalık çocuğun Türkçedeki bütün sesleri biliyor olması ve bu sesleri manipüle etme becerisidir. Örneğin ‘tabak’ kelimesini ele alalım. Çocuk okula başlamadan önce aşağıdaki fonolojik farkındalık oyunlarını yapabilmelidir:

• Hangi başka kelime ‘tabak’ kelimesi ile uyaklıdır? Cevap ‘kabak’.
• ‘Tabak’ kelimesinden /t/ sesini atarsan geriye ne kalır? Cevap /abak/
• ‘Tabak’ kelimesi hangi sesle başlar hangi sesle biter. Cevap T ve K.
• Başlangıç sesi T olan başka kelimeler düşünür müsün?